هنر دوره سلجوقی
و خوارزمشاهیان بخشی از هنر اسلامی است که شامل سال‌هایی میشود که این
سلسله‌ها در آسیای مرکزی، ایران و آناتولی صاحب قدرت بودند و نیز شامل
ادواری است از نابسامانی و انحطاط تاریخ سلجوقیان در ایران که در مجموع دو
سده به طول انجامید.
نوآوری‌های معماران ایرانی در این دوره از هند تا
آسیای صغیر نتایج و پی‌آمدهای وسیعی در بر داشت؛ و هنرمندان در گسترهٔ
وسیعی از هنرها، شامل نساجی و سفالگری، عاج‌کاری، فلزکاری با ویژگی‌های
منطقه‌ای آثار ماندگاری را خلق کردند.
در عصر سلجوقیان هنر معماری به
شکوفایی و کمال نسبی رسید و هنرمندان و معماران آثار فراوانی به وجود
آوردند. در این دوره از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبددار
(چهارطاقی)، مسجد بزرگ ایرانی به وجود آمد. به‌گونه‌ای که حیاط مرکزی و
چهار ایوان اطراف آن اساس معماری مذهبی در ایران گردید. نماسازی دیوار
بناها با آجر بود و از امکانات هنری آن استفاده می‌شد و نقوش متنوعی از آجر
به‌وجود می‌آورند. هنر آجرتراشی و تزئین بناها با آجرهای تراشیده شده از
قرن پنجم هجری در ایران معمول و تا اواخر قرن ششم ادامه یافت و کاملتر
گردید. در اواخر عهد سلجوقی تزئینات گچبری و رنگ اهمیت زیادی یافت. کاشی
لعابدار فیروزه‌ای در تزئین معماری بکار گرفته شد.
سلجوقیان در اصل از طوایف چادر نشین و صحراگرد ترکمن از نواحی قرقیز در آسیای مرکزی بودند که در اوایل سده ی پنجم ه . ق با تصرف قسمت اعظمی از ماوراءالنهرحکومت خود را پایه گذاری نمودند . دوره سلجوقی از ادوار مهم تمدن اسلامی ایرانی است که در آن هنرهای گوناگون به چنان حد تعالی و پیشرفت رسیدند که در کمتر دوره ای از تاریخ ایران بدان حد رسیده اند . در این دوره هنر فلزکاری ایران به حد اعلای تکامل و پیشرفت رسید و اشیاء باقی مانده از این دوره نشانگر این مدعا است. در این دوره به طبع دوره های قبلی از طلا و نقره به دلیل منع دینی استفاده کمتری گشته است. از طلا و نقره به صورت ترصیع بر روی فلزات کم ارزش تر به مانند مفرغ و برنج استفاده شده است. هدف از انجام این مقاله مشخص کردن نقوش مورد استفاده و فلزات استفاده شده در این دوره و نوآوریهایی است که در مکتب خراسان و مکتب موصل به وجود آمده است. از مهم ترین مکاتب این دوره میتوان به مکتب خراسان و موصل اشاره کرد جز مراکز مهم هنر و صنعت دوره سلجوقیان به ویژه فلزکاری هستند. این مقاله با روش کتابخانهای گردآوری شده، با رویکرد تحلیلی- توصیفی است به نحوی که نقوش مورد بررسی قرار گرفته، سپس نقوش مورد تحلیل و نماد شناسی قرار گرفته و هدف از ایجاد این نقوش بیان میشود.
دوران حکومت سلجوقیان در ایران دوره شکوفایی فرهنگ ایرانی- اسلامی است. در این عصر دگرگونی هایی در هنر ایران پدید آمد و این تحول معیاری در هنرهای اصیل ایرانی نظیر معماری، نگارگری، سفال گری و سایر رشته ها گردید. تاثیر هنر سلجوقی چنان ژرف و گسترده است که اگر نتوان آن را دوره رنسانس هنری برشمرد؛ می توان یکی از پر رونقترین اعصار هنر ایران به حساب آورد. در این پژوهش سعی شده است به روش توصیفی و تحلیلی نخست به برخی ویژگی های هنر سلجوقی اشاره شده و سپس جلوه هایی از هنرهای معماری، سفالگری و منسوجات در این عصر مورد بررسی قرار گیرد. همچنین یافته های تحقیق حاضر موید این نکته است که در زمینه معماری، مساجد این دوره بیشتر از شبستان، گنبدخانه، و صحن چهار ایوانی تشکیل شده است که این ترکیب نیز از هنر معماری خراسان سرچشمه می گرفت و از معروف ترین بناهای این دوره می توان به مسجد جمعه اصفهان، مناره جام و بقعه سنجر در مرو اشاره نمود. در زمینه سفال گری نیز موفقیت هایی به دست آمده بود که از آن جمله می توان به ساخت ظروف سفالی با نقاشی رولعابی، زیرلعابی و ظروف بدنه قرمز با روکش سفید اشاره نمود. در زمینه هنر فلزکاری نیز می توان انواع کاسه ها، گلدانها و جام های طلایی، نقرهای و برنزی را نام برد که با تصاویر گیاهی و جانوری و خطوط کوفی به شکل کندهکاری، برجسته کاری و ترصیع تزیین شده اند. همچنین پارچه های ابریشمی معروف به پارچه های اردکی نیز از نمونه های عالی نساجی در این دوره است که با خطوط کوفی آبی رنگ تزیین شده است و موجبات رشد و بالندگی این هنرها را در دوره های بعدی فراهم نموده است
منبع:مقاله هنر سلجوقیان
هنر اسلامی
یا هنرهای مسلمانان به مجموعه شیوه‌ها یا آثار هنری اطلاق میشود که در
جامعه مسلمانان و نه لزوماً توسط مسلمانان آفریده شده‌است. هرچند ممکن است
این هنرها در مواردی با تعالیم و شریعت اسلام انطباق نداشته باشد ولی تأثیر
فرهنگ اسلامی و منطقه‌ای در آن به‌خوبی نمایان است. هنر اسلامی یکی از
دوران‌های شکوهمند تاریخ هنر و یکی از ارزشمندترین دستاوردهای بشری در عرصه
هنری به‌شمار می‌آید و شامل انواع متنوعی از هنر همچون معماری، خوشنویسی،
نقاشی، سفالگری و مانند آنها میشود. هنر اسلامی هنری نیست که فقط به آیین
اسلام ارتباط داشته باشد. اصطلاح «اسلامی» نه تنها به مذهب، بلکه به فرهنگ
غنی و متنوع مردمان سرزمین‌هایی که آیین اسلام در آن رواج دارد نیز اشاره
می‌کند. هنر اسلامی غالباً عناصری سکولار را که توسط برخی از علمای اسلامی
حرام شمرده نشده نیز دربر می‌گیرد همچنین به‌آن دسته از مفاهیم و موارد
هنری که در درون جوامع اسلامی تحت تأثیر عوامل منطقه‌ای و فرهنگ بومی به
وجود آمده‌است نیز هنر اسلامی گفته میشود.
ظهور هنر اسلامی
از دل دین و دولت جدید به صورت تدریجی و گام به گام نبود، بلکه همچون ظهور
خود دین اسلام و حکومت اسلامی، روندی پرشتاب و ناگهانی داشت. عمده آنچه بر
شکل‌گیری و تزئین بناهای صدر اسلام تأثیر گذاشت ویژهٔ مسلمانان بود و این
تأثیرات در خدمت اهدافی قرار گرفت که پیش از اسلام به‌آن شکل و صورت وجود
نداشت.
هنر اسلامی برای گسترش خود از منابع بسیاری الهام گرفت: هنر
رومی، هنر اولیه مسیحی، و هنر بیزانس در هنر و معماری اسلامی اولیه مؤثر
بودند؛ نفوذ هنر ساسانی از ایران پیش از اسلام، اهمیت بیشتری داشت؛ بعدها
روشهای و عناصر مختلفی از هنر آسیای مرکزی و هنر چین طی تاخت و تازهای
چادرنشینان مغول اثر مهمی در نقاشی اسلامی، سفالگری، و منسوجات برجای
گذاشت.
مهمترین ویژگی های بصری در هنرهای اسلامی که تقریبا در تمامی دوران های حکومت اسلام به صورت امری ثابت تکرار شده عبارتند از:
سطوح پر از تزئین
اولین ویژگی هنرهای اسلامی که در نگاه نخست جلوه می کند، عدم حضور بخشی خالی از تزئین در اثر هنری است.
به
طرز باورنکردنی گویی هنرمند اسلامی وحشتی از تهی بودن صفحه داشته و در
نتیجه از هر سطح بدون تزئینی دوری جسته است. در هنر اسلامی، سطوح مختلف
جدای از موضوعات گوناگون اساسا پوشیده از تزئیناتی است که اغلب در مقیاس
های کوچک و به صورت ترکیبی از انواع مختلف تزئینات هستند.
برخی مفسرین
هنر اسلامی این سطوح پر تزئین را نتیجه منع تصویرگری انسانی و حیوانی می
دانند که به رغم وجود آیه ای مشخص در کتاب مقدس قرآن، در تمام تاریخ هنر
اسلامی رایج و مرسوم بوده است.
وجود عنصر خط و خوشنویسی عربی
مسئله بعدی که تقریبا در تمامی هنرهای اسلامی شایع و معمول است، استفاده از خط عربی و نگارش آیات مقدس در بستر اثر هنری است.
معجزه
پیامبر مکرم اسلام، کتاب مقدس قرآن است؛ کتابی تغییرناپذیر که تمامی
نیازهای حال و آینده بشر را پاسخ داده و مراجعه به آن قلب و روح را آرامش
می بخشد. از همین رو بیراه نیست که هر اثری با نگارش آیه ای بر آن تبرک
یابد و به وادی معنویت وارد گردد.
استفاده از نقوش اسلیمی
علاوه بر نوشتار عربی، یک نوع از پیچش تاکی، معروف به اسلیمی ، از طرح های تزئینی اصلی اسلامی است.
این
نقوش متنوع اسلیمی در بسیاری از هنرهای اسلامی از تزئینات کتاب، نقش قالی،
کاشی تا نقوش ظروف دیده می شود. استفاده از نقوش اسلیمی که اغلب با عناصر
پیکره ای، کتیبه ای و هندسی ترکیب می شود، موجب خلق ریتم و تداوم بصری در
کل دامنه یک اثر شده و پیچیدگی طرح اسلامی را تقویت می کند.
کاربست هندسه
چهارمین
عنصر اساسی در هنر اسلامی هندسه است. به رغم این که تزئین هندسی در
منسوجات و سفال های دوره یونان و روم باستان یافت می شود، اما این نوع
تزئین نقش برجسته ای در طرح های اسلامی پیدا کرده است.
منبع:مقاله هنر اسلامی
هنر
مجموعه‌ای از آثار یا فرایندهای ساخت انسان است که در جهت اثرگذاری بر
عواطف، احساسات و هوش انسانی یا به‌منظور انتقال یک معنا یا مفهوم خلق
می‌شوند. همچنین میتوان گفت هنر توان و مهارت خلق زیبایی است. از مهمترین
رشته‌های هنری میتوان به هنرهای تجسمی (نقاشی، طراحی، تندیس‌گری، عکاسی و
چاپ)، هنرهای نمایشی (تئاتر و رقص)، موسیقی، ادبیات (شعر، داستان)، سینما و
معماری اشاره کرد. واژهٔ هنر در زبان سانسکریت، ترکیبی از دو کلمهٔ «سو»
به‌معنی نیک و «نر» یا «نره» به‌معنای زن و مرد است. در زبان اوستایی «س»
به «ه» تبدیل شده و واژهٔ «هون» ایجاد گشته‌است که در زبان پهلوی یا فارسی
میانه به شکل امروزی (هنر) درآمده‌است که به‌معنای انسان کامل و فرزانه
است.
دانشنامهٔ بریتانیکا هنر را به‌عنوان «استفاده از توانایی و تخیل
در خلق آثار زیبا، محیطی یا تجاربی که میتوان با دیگران تقسیم شود» تعریف
می‌کند.
تعاریف ذیل برخی از دیدگاه هایی است که پیرامون مفهوم هنر ارائه شده است:
گرافیک در معنای لغت بمعنی ترسیم و نگارش است.
گرافیک
در دو مفهوم قدیم (سنتی) و جدید(نوین) متمایز میگردد که در مرز بین این دو
پدیده چاپ قرار دارد.منظور از چاپ انواع و اقسام چاپ است. گرافیک (قدیم)
یا همان سنتی شامل خطاطی، نقاشی دو بعدی، کنده کاری می باشد که بیشترین شکل
آن در آرایش کتابهاست که محصول کار نقاش، خوشنویس، تذهیب کار و جلدساز
میباشد. و اما گرافیک (نوین) یا مدرن علاوه بر کتاب آرایی در قسمت تبلیغات
تجارتی، اعلانات دیواری و مطبوعاتی و نشان ها (لوگوها) وغیره می باشد و
حتی در سینما و تلویزیون هم کاربرد دارد. مثل عنوان بندی فلم و تصاویر
متحرک طراحی شده. هنر گرافیک نوین با مسائل ارتباط محیطی نیز تداخل دارد،
پس این هنر علاوه بر خط ورنگ، به عناصر بصری دیگری چون حجم و نور کمک می
گیرد. گرافیک حیطه‌ای از هنرهای تجسمی است و دارای کاربردهای متنوع و
گسترده‌ای میباشد. گرافیک یا به عبارت کاملتر طراحی گرافیک (Graphic
design)، بکارگیری تکنیکهای مختلف خلق آثار دوبعدی بر روی سطوح مختلف نظیر
کاغذ، دیوار، بوم، فلز، چوب، پارچه، پلاستیک، نمایشگر رایانه، سنگ و ...
است که در جهت رساندن پیامی خاص به بیننده انجام بپذیرد. از جملهٔ این
تکنیکها میتوان به: عکاسی، اچینگ، نقاشی، روشهای مختلف چاپ اشاره نمود. در
هنر طراحی گرافیک از عکس، تکنیکهای مختلف طراحی (مداد، کنته، ذغال، پاستل
گچی، پاستل روغنی، قلم و مرکب، مداد رنگی)، تکنیکهای مختلف نقاشی (رنگ و
روغن، آبرنگ، گواش، رنگهای آکریلیک)، کلاژ، انواع روشهای چاپ دستی (سیلک
اسکرین و باتیک) و هرنوع روش خلق تصویر استفاده میشود.
«طراحی گرافیک محیطی (به انگلیسی: Environmental Graphic Design- EGD)، برقراری ارتباط گرافیکی در محیط ساخته‌شده‌است.» «جامعهٔ گرافیک دیزاینرهای محیطی که در سال ۱۹۷۳ بنا گذارده شده و بیش از ۱۰۰۰ عضو از سراسر جهان دارد، در سایت خود و در پاسخ به سؤال گرافیک دیزاین محیطی چیست؟ می‌نویسد: گرافیک دیزاین محیطی بسیاری از رشته‌های دیزاین را دربرمی‌گیرد که شامل دیزاین گرافیک، معماری، معماری داخلی، لَنداِسکِیپ، و دیزاین صنعتی میشود. همهٔ این رشته‌ها به جنبه‌های بصری مسیریابی، اطلاعات و هویت ارتباطی و شکل‌دادن به‌ایدهٔ مکان توجه دارند و تجربه‌هایی را می‌آفرینند که مردم را به محیط پیوند می‌دهند. از نظر این انجمن، مثال‌های معمول از آثار گرافیک دیزاین محیطی عبارتند از: طراحی سیستم‌های راهیابی،گرافیک‌های معمارانه سایناژ دیزاین نمایشگاهی، گرافیک‌های هویتی،محیطهای پویا، دیزاین شهری، دیزاین پیکتوگرام، دیزاین فروشگاهی، نقشه و برندسازی محیطی. البته این انجمن خاطرنشان می‌سازد که امروزه به‌طور فزاینده‌ای گرافیک دیزاین محیطی درگیر عناصر پویای فناوری دیجیتال میشود.»